W założeniach ruch skautowy od początku pomyślany był jako środowisko integralnego rozwoju osoby ludzkiej. Całościowy rozwój zakłada rozwój w zakresie sfery fizycznej, intelektualnej, emocjonalnej, społecznej, kulturalnej, moralnej i religijnej człowieka. Taki właśnie całościowy rozwój nie może zostać pozbawiony chociażby jednego ze swych elementów. Niestety w dzisiejszym świecie, zwłaszcza ponowoczesnej Europy, obserwuje się odchodzenie od wizji człowieka jako istoty transcendentnej, przekraczającej granice świata materialnego i otwartej na poznanie Boga. Takie podejście nie może stać się udziałem wychowania harcerskiego, które bez Boga stałoby się jedną z pośrednich metod wychowawczych, lub po prostu sportowym kółkiem zainteresowań. „Organizacja taka jak nasza chybiłaby celu, gdyby nie wpajała swoim wychowankom religii” pisał Robert Baden – Powell we "Wskazówkach dla instruktorów". Podobnie o formacji młodego pokolenia wyrażają się dokument: „Zasady wychowania religijnego w ZHR”
Zgodnie z tym samym dokumentem wychowanie metodą harcerską odbywa się w oparciu o wskazania personalizmu chrześcijańskiego.
U podstaw personalizmu leży przekonanie o osobowej godności każdej istoty ludzkiej. Człowiek jako obdarowany przez Boga życiem osobowym pozostaje w ciągłej relacji z innymi osobami, w tym z Bogiem, który darmo obdarza go godnością – czyli niezbywalnym prawem do życia w wolności, sprawiedliwości i poszanowaniu praw. Jako istota pozostająca w ciągłej relacji dąży on do celu. Celem życia osoby jest zaś maksymalny rozwój swojego człowieczeństwa, który osiąga swój kres we wzajemnej relacji miłości. Miłość ta odnosi się do relacji z człowiekiem i z Bogiem. Droga do miłości pozostaje dla człowieka nieustanną pracą oraz służbą na rzecz innych.
Salezjanin, ks. Wacław Nowaczyk w "Uderzmy w głąb" pisał: „Mam szczerą wolę całym życiem pełnić służbę Bogu… - tak brzmiało nasze przyrzeczenie. Religijność więc, służba Bogu jest wybitną cechą ideologii, co nadaje naszej organizacji specjalny wyraz szlachetności i rycerskości. (…) Musimy zatem zgodnie z przyrzeczeniem ugruntować podstawy wiary w młodych umysłach, dbać o rozwój uczuć religijnych i tworzenie starych dobrych nawyków” . Ten sam autor podaje główne założenia harcerskiej służby Bogu, określając trzy jej poziomy. Pogłębianie wiedzy religijnej i etycznej jako podstawa do budowania zdrowego światopoglądu. Formacja do życia religijnego jako nauka wypełniania przykazań Bożych i nakazów religii. Trzecim obszarem powinno być doskonalenie wewnętrzne. Ponadto autor wymienia czyny miłości – czynienie dobra ze względu na godność osobową adresatów, czyn katolicki – czyniony z pobudek religijnych, jako zgodny z wolą Boga i apostolstwo – praktyczne dzielenie się wiarą i pomoc w odkrywaniu Boga. Te trzy czyny znajdują swoją realizację w tradycyjnym skautowym węźle na chuście, który przypomina harcerzom o konieczności wykonania przynajmniej jednego dobrego uczynku w ciągu dnia.
Ludwik Nowakowski w dziele Świętość Harcerza wymienia kilka elementów doskonalenia wewnętrznego. Uważa on, że harcerstwo jest drogą do świętości. Droga ta jest realizowana poprzez rozwijanie cnót - czyli stałych zdolności do dobrego postępowania. Wśród cnót wymienić możemy cnoty społeczne i moralne. Cnoty społeczne to przede wszystkim sprawiedliwość - czyli umiejętność do oddawania każdemu tego co mu się należy oraz miłość - która powinna wypełniać i udoskonalać sprawiedliwość. W przypadku harcerzy bardzo ważna jest miłość bliźniego, ojczyzny i cnota patriotyzmu. Cnoty moralne to natomiast religijność, posłuszeństwo, prawdomówność, szczodrość, męstwo i umiarkowanie.
Odpowiedzialność
Jeśli formacja duchowa jest integralnym składnikiem metody harcerskiej należy postawić sobie pytanie o odpowiedzialność za jej prowadzenie. Najprościej ciężar rozwoju moralnego i religijnego złożyć na kapelana drużyny (jeśli w ogóle drużyna posiada takiego). Czy jednak jest to sytuacja w pełni uzasadnione?
Kapelan harcerski jest osobą w pierwszym rzędzie odpowiedzialną za wychowanie religijne. Mu powierzona została misja nauczania prawd wiary oraz kierowania Ludem Bożym. Z drużyną harcerska jest jednak podobnie jak z rodziną. W rodzinie wychowania nie da się scedować jedynie na szkołę czy parafię. Jeśli rodzice nie utrwalą zdobytej wiedzy, lub będą prowadzić życie sprzeczne z tym jakie prezentowane jest w szkołach cały proces wychowania najprawdopodobniej ulegnie sporym zachwianiom. Z kolei są pewne sfery rozwoju człowieka (również w zakresie moralnym i religijnym), które z natury realizowane są w środowisku domowym – jak chociażby nauka pacierza czy podstawowych zasad zachowania. Jak już wspomniano z drużyną harcerską jest podobnie jak z rodziną. Również tutaj nie wszystkie obowiązki przerzucić można na kapelana. Drużynowy powinien własnym przykładem wspierać wychowanie religijne. Zgodnie z dokumentami ZHR-u drużynowy powinien być wierzącym i praktykującym chrześcijaninem . Wierzący i praktykujący nie znaczy jedynie uczęszczający na niedzielną Mszę świętą. Być praktykującym katolikiem to dawać nieustannie świadectwo o działaniu Boga w moim życiu, to ukazywanie łaski Bożej we mnie samym i pomoc w odkryciu tej łaski w innych. To życie będące odbiciem wewnętrznych przekonań, przepojone poczuciem sprawiedliwości, prawdy, dobra, piękna i miłosierdzia. To jest pierwszorzędne zadanie drużynowego w zakresie wychowania duchowego – ukazywać samym sobą sens życia zgodnego z głoszonymi prawdami.
Ponadto w wychowaniu moralno-religijnym drużynowy ma jeszcze jedno zadanie. Całość wychowania w harcerstwie opiera się na maksymalnym zaangażowaniu harcerza poprzez czynny udział w grach i innych aktywnościach. Również treści duchowe powinny być przekazywane w formie jak najbardziej praktycznej. Drużynowy powinien więc przychodzić z pomocą kapelanowi w przygotowaniu spotkań formacyjnych, poprzez przygotowywanie gier, harców itp. aktywności w formie zgodnej z metoda harcerską. Jeśli kapelan wie czego należy nauczyć, o tyle drużynowy wie jak to zrobić.
Cele wychowania duchowego
Przez cel wychowawczy rozumieć należy określone cechy jakie wychowawca zamierza osiągnąć w wychowanku, poprzez oddziaływanie wychowawcze. Cechy te nie tylko powinny być widoczne w obecności wychowawcy, ale zostać uwewnętrznione – czyli uznane za słuszne i własne dla wychowanka. W zakresie formacji duchowej cele wychowawcze podzielić możemy na dwie zasadnicze kategorie: moralną i religijną.
Cel moralny – odnoszący się do życia moralnego harcerza. Moralność jest teorią postępowania zgodnego z godnością osoby ludzkiej. Czyn jest moralnie dobry gdy odpowiada osobowej godności zarówno adresata jak i autora.
Cel religijny – odnosi się do transcendentalnej sfery życia duchowego, która zwrócona jest bezpośrednio na poznanie Boga, jako celu życia człowieka. Cel ten wyraża się w opanowaniu i zrozumieniu teorii odnoszącej się do Boga, historii zbawienia i zasad życia religijnego wyrażonych w Prawie Bożym i wskazaniach Ewangelii, w zakresie odpowiednim do wieku i poziomu rozwoju wychowanka. Kolejnym krokiem na drodze osiągnięcia celu religijnego jest umiejętność stosowania Przykazań Bożych i Kościelnych w praktyce życia codziennego.
Operacjonalizacja celów
Formacja duchowa nie powinien być dziełem przypadku, lub spontaniczności drużynowego. Dlaczego? Nie dość wymieniać katechetów i innych nauczycieli, który prowadząc zajęcia zamiast fascynować, zniechęcają uczniów do swojego przedmiotu. Dlatego przygotowując dzień skupienia, czy jakiekolwiek działanie formacyjne należy zachować pewne wskazania pozostawione przez teoretyków kształcenia. Są one stosowane w kształceniu zarówno w nauczaniu przedmiotów humanistycznych, matematycznych, przyrodniczych, jak i w kształceniu zawodowym. Z łatwością można zastosować je i w formacji duchowej.
Schemat operacjonalizacji celów zakłada istnienie dwóch płaszczyzna kształcenia, w których wyróżnić można dwa następujące po sobie etapy.
W przypadku celów formacji moralnej i religijnej tabela ta prezentować
będzie się następująco:
Tabele te na pierwszy rzut oka mogą wydawać się dziwne i niepotrzebne, ale niosą ze sobą pewną prawdę o której nie wolno zapominać wychowawcy. Osiągnięcie wyższych celów kształcenia jest niemożliwe w przypadku pominięcia etapów wcześniejszych. I tak np. harcerz nie stanie się apostołem sakramentu pokuty, jeśli sam nie będzie go praktykował, nie będzie praktykował jeśli nie zrozumie sensu tego sakramentu, nie zrozumie sensu jeśli nie będzie wiedział o istnieniu sakramentu, lub np. nie będzie znał formuły sakramentu i przez to nigdy do niego nie przystąpi.
Przy projektowaniu celów Harcerskich Dni Skupienia (ale i każdego innego celu wychowawczego) warto zwrócić uwagę na to, aby nie proponować celów wyższych w momencie gdy cele niższe nie zostały osiągnięte.
Ze względu na stopniowy rozwój duchowości u młodego człowieka w początkowym okresie (zuchy, harcerze) należy skupić się na przekazywaniu podstawowej wiedzy o moralności i religii – Etap I. W miarę rozwoju dojrzałości osobowej należy zwiększać udział świadomego uczestnictwa (harcerze i wędrownicy) i przejmowania inicjatywy – Etap II.
„Learning by doing”
W prowadzeniu formacji duchowej harcerzy należy pamiętać o podstawowej zasadzie stosowanej w metodzie harcerskiej, którą w teorii kształcenia określa się angielskojęzycznym zwrotem „learning by doing” – nauka przez praktykę. Wszelkie działania wychowawcze powinny opierać się przede wszystkim na samodzielnej pracy harcerzy i pracy w zastępach. W odkrywaniu świata harcerz powinien wykonywać maksymalnie dużo czynności praktycznych. Prowadzący formację nie powinien stosować zbytniej ilości metod podających a raczej angażować w samodzielne odkrywanie rzeczywistości.
Przejawem zastosowania metody „learning by doing” w harcerstwie jest system stopni i sprawności.
Zastosowanie metody uczenia przez praktykę nie wyklucza stosowania innych metod. Trudno uznać gawędę, czy kazanie z metodę „learning by doing”, a jednak trudno wyobrazić sobie metodę harcerską i duszpasterstwo bez nich. Muszą one jednak znać swoje miejsce i nie stanowić jedynego narzędzia formacji.
Harcerski Dzień Skupienia
Harcerski Dzień Skupieni (HaDeS) jest formą wychowania duchowego harcerzy. Jego skuteczność opiera się przede wszystkim na świadomym doborze celów i sprawnym przeprowadzeniu, które zapewnia przygotowany plan.
HaDeS powinien zawierać kilka stałych elementów, które podano poniżej:
Przedpołudnie:
• modlitwy poranne
• rachunek sumienia (niekoniecznie w formie czytanki – może być zorganizowany w formie biegu harcerskiego, w którym zastępy odwiedzają kolejne stacje oznaczające poszczególne przykazania i punkty prawa)
• okazja do Spowiedzi świętej
• Msza święta, z kazaniem
Popołudnie:
• gra harcerska o tematyce duchowej
• dla wędrowników można zaproponować czyn miłości bliźniego
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz